Σχόλιο: Το παρακάτω κείμενο που αφορά τη μελέτη μιας ομάδας «επιστημόνων», το αναρτούμε για τη σημασία του εφόσον σκιαγραφεί με βάση οικονομικά δεδομένα την «πολυπλοκότητα» των σχέσεων μεταξύ των υπερεθνικών επιχειρήσεων, αλλά ακόμη πιο ουσιαστικά την υπέρ-συγκέντρωση της οικονομικής δύναμης σε ένα μικρό αριθμό από αυτές που τελικά ελέγχουν σχεδόν απόλυτα τα έσοδα σε παγκόσμιο επίπεδο.
Έτσι όπως αναλύει ο Τάκης Φωτόπουλος σε πρόσφατο άρθρο του χρησιμοποιώντας τη συγκεκριμένη μελέτη ως «πηγή»:
Δεν συμπλέουμε λοιπόν με τις «ανησυχίες» των εν λόγω «επιστημόνων» που πραγματοποίησαν την μελέτη και κόπτονται ώστε η μελέτη τους«να βοηθήσει να εντοπιστούν τρόποι που θα κάνουν τον παγκόσμιο καπιταλισμό πιο σταθερό»…, ούτε με αποπροσανατολιστικές ψευτοθεωρίες που υπονοούν κάποια μορφή «καλού» καπιταλισμού έναντι του «κακού» χρηματιστηριακού.Φυσικά ο ρόλος του «επιστήμονα» – και μάλιστα του φιλελεύθερου – τελειώνει στην διατύπωση κάποιων συμπερασμάτων όπως τα παρακάτω. Η αξιολόγηση όμως των δεδομένων και η επεξήγησή τους είναι υπόθεση της συστημικής ανάλυσης. Γι αυτό η εν λόγω μελέτη απαριθμεί ουσιαστικά κάποιες υπερεθνικές επιχειρήσεις, αλλά δεν προσεγγίζει καν το πλαίσιο των ανοιχτών και απελευθερωμένων αγορών που γιγαντώθηκαν και δημιουργήθηκαν οι εταιρείες αυτές, δηλαδή τις αιτίες της ύπαρξης μιας οικονομικής υπερεθνικής ελίτ.
Revealed – the capitalist network that runs the world
Καθώς οι διαμαρτυρίες κατά της οικονομικής ισχύος σαρώνουν τον κόσμο αυτή την εβδομάδα, η επιστήμη μπορεί να επιβεβαιώσει τους χειρότερους φόβους των διαδηλωτών. Μια ανάλυση των σχέσεων μεταξύ 43.000 πολυεθνικών εταιριών έχει ταυτοποιήσει μια σχετικά μικρή ομάδα επιχειρήσεων, κυρίως τραπεζών, με δυσανάλογη ισχύ επί της παγκόσμιας οικονομίας.
Οι παραδοχές της μελέτης έχουν προσελκύσει κάποια κριτική, αλλά αναλυτές των πολύπλοκων συστημάτων (complex systems) με τους οποίους ήρθε σε επαφή το New Scientist, λένε ότι είναι μια μοναδική προσπάθεια να αποκωδικοποιήσουν τον έλεγχο στην παγκόσμια οικονομία. Ωθώντας περαιτέρω την ανάλυση, λένε, θα μπορούσε να βοηθήσει να εντοπιστούν τρόποι που θα κάνουν τον παγκόσμιο καπιταλισμό πιο σταθερό.
Η ιδέα ότι μερικοί τραπεζίτες ελέγχουν ένα μεγάλο κομμάτι της παγκόσμιας οικονομίας δεν είναι καμιά καινοφανή ιδέα. Αλλά η μελέτη, από ένα τρίο θεωρητικών των πολύπλοκων συστημάτων στο Ελβετικό Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Τεχνολογίας στη Ζυρίχη, είναι η πρώτη που προχωράει πέρα από την ιδεολογία για να προσδιορίσει εμπειρικά ένα τέτοιο δίκτυο ισχύος. Συνδυάζει τα μαθηματικά που από καιρό χρησιμοποιούνται για τη μοντελοποίηση φυσικών συστημάτων με ολοκληρωμένα εταιρικά δεδομένα για να χαρτογραφήσει την ιδιοκτησία μέσα στις πολυεθνικές εταιρείες.
«Η πραγματικότητα είναι τόσο πολύπλοκη, πρέπει να απομακρυνθούμε από το δόγμα, είτε πρόκειται για θεωρίες συνωμοσίας ή της ελεύθερης αγοράς», λέει ο James Glattfelder. «Η ανάλυσή μας είναι βασισμένη στη πραγματικότητα”.
Προηγούμενες μελέτες έχουν δείξει ότι μερικές πολυεθνικές εταιρείες κατέχουν μεγάλα κομμάτια της παγκόσμιας οικονομίας, αλλά περιελάμβαναν μόνο έναν περιορισμένο αριθμό εταιρειών και παρέλειπαν τις έμμεσες ιδιοκτησίες, έτσι δεν μπορούσαν να πουν πως αυτές επηρέαζαν την παγκόσμια οικονομία – εάν την καθιστούσαν περισσότερο ή λιγότερο σταθερή, για παράδειγμα.
Η ομάδα της Ζυρίχης μπορεί να το κάνει. Από το Orbis 2007, μια βάση δεδομένων που περιλαμβάνει 37 εκατομμύρια εταιρείες και επενδυτές σε όλο τον κόσμο, επέλεξαν όλες τις 43.060 πολυεθνικές επιχειρήσεις και τα μερίδια ιδιοκτησίας που τις συνδέουν. Τότε κατασκεύασαν ένα μοντέλο που δείχνει ποιες εταιρείες ελέγχουν άλλες μέσω δικτύων μετοχών, και σε συνδυασμό με τα λειτουργικά έσοδα της κάθε εταιρείας, χαρτογράφησαν τη δομή της οικονομικής ισχύς.
Το έργο, το οποίο δημοσιεύεται στο PLoS One, αποκάλυψε έναν πυρήνα από 1318 εταιρείες με σύμπλεξη ιδιοκτησίας. Κάθε μία από τις 1318 είχε δεσμούς με δύο ή περισσότερες άλλες εταιρείες, και κατά μέσο όρο συνδεόταν με 20 άλλες. Ακόμα πιο σημαντικό, αν και αντιπροσώπευαν το 20% των παγκόσμιων λειτουργικών εσόδων, οι 1318 εμφανίστηκε να κατέχουν συλλογικά μέσω των μετοχών τους, τη πλειοψηφία των παγκόσμιων «blue chip» και παραγωγικών επιχειρήσεων – τη «πραγματική» οικονομία – που αντιπροσωπεύει ένα επιπλέον 60% των παγκόσμιων εσόδων.
Όταν η ομάδα ξετύλιξε περαιτέρω τον ιστό της ιδιοκτησίας, βρήκε ότι ένα μεγάλο μέρος της άνηκε σε μια «υπερ-οντότητα» 147 ακόμα πιο σφιχτά συνδεμένων εταιρειών – η ιδιοκτησία των οποίων άνηκε σε άλλα μέλη της υπερ-οντότητας – που ελέγχαν το 40% του συνολικού πλούτου του δικτύου. «Στην πραγματικότητα, λιγότερο από το 1% των εταιρειών ήταν σε θέση να ελέγχουν το 40% του συνόλου του δικτύου», λέει ο Glattfelder. Οι περισσότερες ήταν χρηματοπιστωτικά Ιδρύματα. Το top 20 περιελάμβανε τη Barclays Bank, τη JPMorgan Chase & Co., και τη The Goldman Sachs Group.
Ο John Driffill του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, εμπειρογνώμονας στα μακροοικονομικά, λέει ότι η αξία της ανάλυσης δεν είναι ακριβώς ότι δείχνει αν ένας μικρός αριθμός ανθρώπων ελέγχει την παγκόσμια οικονομία, αλλά μάλλον το φως που ρίχνει στη οικονομική σταθερότητα. (ΣτΣ. Προφανώς πρόκειται για συστημικό οικονομολόγο που η μόνη στεναχώρια του είναι αν ο καπιταλισμός είναι σταθερός ή όχι και της σχετική ηλίθιας και αποπροσανατολιστικής κουβέντας για τον πραγματικό (καλό) καπιταλισμό κατά του (κακού) χρηματιστηριακού. Αντίστοιχες με τις παπαριές που λένε και διάφοροι δήθεν αριστεροί κοπρίτες στην Ελλάδα).
Η συγκέντρωση της εξουσίας δεν είναι καλό ή κακό από μόνο του, λέει ότι η ομάδα της Ζυρίχης, αλλά οι σφιχτές διασυνδέσεις του πυρήνα θα μπορούσε να είναι. Καθώς ο κόσμος έμαθε το 2008, τα δίκτυα αυτά είναι ασταθή. «Αν κάποια [εταιρεία] έχει πρόβλημα», λέει ο Glattfelder, «αυτό διαδίδεται.» [ΣτΣ. Άλλα συστημικά τσουτσέκια οι εν λόγω επιστήμονες. Εμ βέβαια αν έχουμε «καπιταλιστική αστάθεια» ποιος θα τους πληρώνει του μισθούς τους και πως θα συνεχίσουν την ωραία τους ζωή στην Ζυρίχη].
«Είναι ανησυχητικό να βλέπουμε πώς συνδέονται στην πραγματικότητα,” συμφωνεί ο George Sugihara του Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας Scripps στη Λα Χόγια της Καλιφόρνια, ειδικός στα πολύπλοκα συστήματα που συμβούλευσε την Deutsche Bank.
Ο Yaneer Bar-Yam, επικεφαλής του Ινστιτούτου Πολύπλοκων Συστημάτων της Νέας Αγγλίας (NECSI) προειδοποιεί ότι η ανάλυση λαμβάνει ιδιοκτησία ως ισοδύναμη με τον έλεγχο, κάτι που δεν είναι πάντα αλήθεια. Οι περισσότερες εταιρικές μετοχές κατέχονται από διαχειριστές αμοιβαίων κεφαλαίων που μπορεί να ελέγχουν ή όχι τι πραγματικά κάνουν οι εταιρείες στις οποίες είναι συν-ιδιοκτήτες. Ο αντίκτυπος αυτού του γεγονότος στη συμπεριφορά του συστήματος, λέει, χρειάζεται περισσότερη ανάλυση.
Είναι ζωτικής σημασίας, ότι με τον προσδιορισμό της αρχιτεκτονικής της παγκόσμιας οικονομικής ισχύος, η ανάλυση θα μπορούσε να βοηθήσει ώστε να γίνει πιο σταθερή. Ανακαλύπτοντας τις ευάλωτες πτυχές του συστήματος, οι οικονομολόγοι μπορούν να προτείνουν μέτρα πρόληψης ώστε μελλοντικές καταρρεύσεις να μην εξαπλώνονται στο σύνολο της οικονομίας. Ο Glattfelder λέει ότι ίσως χρειαζόμαστε παγκόσμιους κανόνες για την καταπολέμηση των μονοπωλίων, -που σήμερα υπάρχουν μόνο σε εθνικό επίπεδο, για τον περιορισμό της υπερ-σύνδεσης μεταξύ των πολυεθνικών εταιρειών. Ο Σουγκιχάρα λέει ότι η ανάλυση υποδεικνύει μια πιθανή λύση: Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να φορολογούνται για την πολύ μεγάλη διασυνδεσιμότητα ώστε να αποθαρρύνουμε τον κίνδυνο αυτό.
Ένα πράγμα που δεν συμπίπτει με κάποια από τα αιτήματα των διαδηλωτών: η υπερ-οντότητα είναι απίθανο να είναι το εκ προθέσεως αποτέλεσμα μιας συνωμοσίας για την διακυβέρνηση του κόσμου. «Τέτοιες δομές είναι κοινές στη φύση», λέει ο Σουγκιχάρα.
Οι νεοεισερχόμενοι σε οποιοδήποτε δίκτυο συνδέονται κατά προτίμηση σε άκρως συνδεδεμένα μέλη. Οι πολυεθνικές επιχειρήσεις αγοράσουν μετοχές η μία της άλλης λόγοι για επιχειρησιακούς λόγους, όχι για την παγκόσμια κυριαρχία. Εάν τα συμπλέγματα συνδέονται, το ίδιο συμβαίνει και με τον πλούτο, λέει ο Dan Braha του NECSI: σε παρόμοια μοντέλα, τα χρήματα ρέουν προς τα περισσότερο συνδεδεμένα μέλη. Η μελέτη της Ζυρίχης, λέει ο Σουγκιχάρα, «αποτελεί ισχυρή απόδειξη ότι απλοί κανόνες που διέπουν τις πολυεθνικές εταιρείες δημιουργούν αυθόρμητα σε μεγάλο βαθμό συνδεδεμένες ομάδες». Ή, όπως το θέτει ο Braha: «Ο ισχυρισμός του Occupy Wall Street ότι το 1% των ανθρώπων κατέχουν το μεγαλύτερο μέρος του πλούτου αντανακλά μια λογική φάση της αυτο-οργάνωσης της οικονομίας.»
Έτσι, η υπερ-οντότητα μπορεί να μην προκύπτει από συνωμοσία. Το πραγματικό ερώτημα, αναφέρει η ομάδα της Ζυρίχης, είναι το κατά πόσον μπορεί να ασκήσει συντονισμένη πολιτική εξουσία. Ο Driffill αισθάνεται ότι 147 είναι πάρα πολλές για να οργανώσουν συμπαιγνία. Ο Braha υποψιάζεται ότι ανταγωνίζονται στην αγορά, αλλά ενεργούν από κοινού για τα κοινά τους συμφέροντα. Η αντίσταση που δείχνουν στις αλλαγές στη δομή του δικτύου μπορεί να είναι ένα τέτοιο κοινό συμφέρον.
Οι 50 κορυφαίες από τις 147 υπερσυνδεδεμένες εταιρείες
- Barclays plc
2. Capital Group Companies Inc
3. FMR Corporation
4. AXA
5. State Street Corporation
6. JP Morgan Chase & Co
7. Legal & General Group plc
8. Vanguard Group Inc
9. UBS AG
10. Merrill Lynch & Co Inc
11. Wellington Management Co LLP
12. Deutsche Bank AG
13. Franklin Resources Inc
14. Credit Suisse Group
15. Walton Enterprises LLC
16. Bank of New York Mellon Corp
17. Natixis
18. Goldman Sachs Group Inc
19. T Rowe Price Group Inc
20. Legg Mason Inc
21. Morgan Stanley
22. Mitsubishi UFJ Financial Group Inc
23. Northern Trust Corporation
24. Société Générale
25. Bank of America Corporation
26. Lloyds TSB Group plc
27. Invesco plc
28. Allianz SE 29. TIAA
30. Old Mutual Public Limited Company
31. Aviva plc
32. Schroders plc
33. Dodge & Cox
34. Lehman Brothers Holdings Inc*
35. Sun Life Financial Inc
36. Standard Life plc
37. CNCE
38. Nomura Holdings Inc
39. The Depository Trust Company
40. Massachusetts Mutual Life Insurance
41. ING Groep NV
42. Brandes Investment Partners LP
43. Unicredito Italiano SPA
44. Deposit Insurance Corporation of Japan
45. Vereniging Aegon
46. BNP Paribas
47. Affiliated Managers Group Inc
48. Resona Holdings Inc
49. Capital Group International Inc
50. China Petrochemical Group Company
* Η Lehman υπήρχε ακόμα στη βάση δεδομένων του 2007.
Graphic: The 1318 transnational corporations that form the core of the economy
(Data: PLoS One)
Πηγή: Andy Coghlan, Debora MacKenzie, “Revealed – the capitalist network that runs the world“, New Scientist, Magazine issue 2835 published 22 October 2011.
