Σχόλιο: Τόσο το παρόν άρθρο που αναδημοσιεύουμε όσο και το άρθρο για την μετανάστευση που δημοσιεύσαμε χθες αναφέρονται σε δύο φαινόμενα (μετανάστευση/ανεξέλεγκτος τουρισμός) που αποτελούν βασικά προβλήματα που δημιουργεί η παγκοσμιοποίηση και η κατάργηση κάθε εθνικής και οικονομικής κυριαρχίας, που έχει όχι μόνο οικονομικές αλλά και πολιτιστικές, πέρα βέβαια από τις πολιτικές συνέπειες.

Επιπλέον, και τα δύο θέματα είναι άκρως επίκαιρα, αφού όσον αφορά το μεταναστευτικό οι “πάτρωνες” μας στην ΕΕ ετοιμάζονται να μας στείλουν χιλιάδες ακόμα μετανάστες (γι’ αυτό και η ΕΡΤ καθιέρωσε μέχρι και δελτίο ειδήσεων για μετανάστες – πανευρωπαΐκή αποκλειστικότητα !) ενώ όσον αφορά το τουρισμό ο άθλιος Τσίπρας και η κουστωδία του βγαίνουν συνεχώς και τονίζουν ότι ο τουρισμός θα μας “σώζει”, ενώ βέβαια ο τουρισμός (ποιοτικός όμως, που σέβεται τις τοπικές κοινωνίες και τη φύση και όχι τα καραβάνια των μεθυσμένων “all-inclusive” ή τον πολυτελή τουρισμό για τις ελίτ και τα λίγα προνομιούχα στρώματα, χάρη στα οποία καταστρέφονται τα τοπία και η φύση σε ειδυλλιακά σημεία της χώρας) θα έπρεπε να είναι συμπληρωματικός σε μια αυτοδύναμη οικονομία.

Μόνο οι κυβερνήσεις μπορούν να περιορίσουν την παλίρροια του τουρισμού που σαρώνει τον κόσμο

Elizabeth Becker, The Observer (6 Αυγ. 2017)

Τα ταξίδια στο εξωτερικό, όπως όλες οι παγκοσμιοποιημένες τάσεις, μπορεί να είναι μια δύναμη για καλό, αλλά μπορούν επίσης να προκαλέσουν τεράστιες τοπικές ζημιές.

Στη Βαρκελώνη αυτό το καλοκαίρι μού έδειξαν μια επιγραφή διαμαρτυρίας γραμμένη στα Αγγλικά, που έλεγε: «Γιατί να το ονομάζουμε τουριστική σεζόν, αν δεν μπορούμε να τους σκοτώσουμε;» Ο θυμός για τον χωρίς εμπόδια τουρισμό παίρνει  επικίνδυνες διαστάσεις ακόμα και στη Βαρκελώνη, όπου ο δήμαρχος Ada Colau, είναι ένας από τους λίγους πολιτικούς που είναι αφιερωμένοι στην τιθάσευση του κλάδου. Οι κάτοικοι μου είπαν ότι έχουν φτάσει στα όρια τους με τα μισθώματα που έχουν εκτοξευτεί στα ουράνια, τους χιλιάδες τουρίστες από τα κρουαζιερόπλοια που κατακλύζουν το ιστορικό κέντρο της πόλης και τους πιτσιρικάδες που τρέχουν στα πάρτυ και δεν αφήνουν τις οικογένειες να κοιμηθούν τη νύχτα. Και είναι όλο και πιο επιφυλακτικοί σχετικά με τα οικονομικά οφέλη για τον μέσο πολίτη.

Κάθε φορά που πιάνω τον εαυτό μου να χασκογελά βλέποντας άλλη μια φωτογραφία μεθυσμένων τουριστών να συνωστίζονται σε μια καλοδιατηρημενη πλατεία, σκέφτομαι τη Βενετία. Η ετήσια τουριστική κίνηση άνω των 20 εκατομμυρίων επισκεπτών της La Serenissima έχει φτωχοποιήσει, αντί να εμπλουτίσει, τους περισσότερους Βενετούς. Έχουν εκδιωχθεί, ο πληθυσμός μειώθηκε κατά το ήμισυ σε λιγότερους από 60.000 ανθρώπους. Οι επιζώντες συνεχίζουν να διαμαρτύρονται και να ψηφίζουν εναντίον των γιγαντιαίων κρουαζιερόπλοιων και του χωρίς νόημα τουρισμού. Αλλά οι δυνάμεις τους έχουν πετύχει ελάχιστα. Ακόμη και τα Ηνωμένα Έθνη έχουν προειδοποιήσει ότι η ιδιοφυΐα της Βενετίας, ο πολιτισμός, η τέχνη και ο τρόπος ζωής της πνίγονται από τον τουρισμό.

Ο θυμός δεν περιορίζεται στην Ευρώπη. Στην Καμπότζη, πολίτες εκδιώχθηκαν από τα ψαροχώριά τους, έτσι ώστε παραθεριστικά κέντρα ξένων συμφερόντων να χτιστούν στις παρθένες παραλίες τους. Με ρεκόρ αφίξεων και βουνά σκουπιδιών, η κάποτε ρομαντική παραλία Ipanema στο Rio de Janiero πλέον είναι γεμάτη από μεθυσμένους τουρίστες που εξοργίζουν τους ντόπιους. Πόλεις σε όλη τη Βόρεια Αμερική, από τη Νέα Ορλεάνη έως το Βανκούβερ, έχουν εκδώσει κανονισμούς για τις μισθώσεις μέσω της Airbnb μετά από καταγγελίες πολιτών ότι οι γειτονιές τους κατακλύζονται από απείθαρχους τουρίστες και αυξανόμενα ενοίκια.

Δεν είναι πλέον δυνατό να απορρίψει κανείς τη κριτική για την έκρηξη του τουρισμού σαν ελιτίστικο σνομπισμό, του πολιτιστικού τουρισμού υψηλού επιπέδου έναντι των μπατιροτουριστών που συνωστίζονται στα τουριστικά λεωφορεία. Ή το ερώτημα του ποιος έχει το δικαίωμα να ταξιδέψει και ποιος όχι.

Τα μεγέθη του κλάδου έχουν αυξηθεί τόσο πολύ και  τόσο γρήγορα ώστε έχουν γίνει ένα σοβαρό ζήτημα της παγκοσμιοποίησης, τόσο συναφές με τις κοινότητες που διατρέχουν κίνδυνο όσο είναι και τα κλειστά εργοστάσια στις αμερικανικές και βρετανικές περιοχές που έχουν αποβιομηχανοποιηθεί.

Λίγες βιομηχανίες πέρα από τον τουρισμό ήταν σε καλύτερη θέση να ωφεληθούν από τον 21ο αιώνα. Τα ανοιχτά σύνορα για πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία, τα άλματα στην τεχνολογία, από τα αεροπλάνα έως το διαδίκτυο και η άνοδος της παγκόσμιας μεσαίας τάξης (σκεφτείτε τη Κίνα) σήμαιναν ότι τα ταξίδια από αναψυχή μετατράπηκαν σε οικονομική μηχανή. Σε λιγότερο από δύο δεκαετίες, τα ταξίδια στο εξωτερικό διπλασιάστηκαν από 536 εκατ. το 1995 σε 1 δις το 2012. Όταν ο ψυχρός πόλεμος έκλεισε το τουρισμό σε μεγάλο μέρος του κόσμου, ο αριθμός αυτός ήταν μόνο 25 εκατ.

Τα ταξίδια και ο τουρισμός έχουν γίνει ένα τερατώδες πλάσμα, ικανό να κάνει μεγάλο καλό και μεγάλες ζημιές. Είναι μια βιομηχανία 8 τρις δολ. Είναι ο μεγαλύτερος εργοδότης στη Γη: ένας στους 11 ανθρώπους εργάζεται στον τουρισμό και στα ταξίδια.

Η έφεση για το ταξίδι είναι δεδομένη. Αναψυχή, έξαψη, εκπαίδευση, περιπέτεια. Τίποτα δεν φαίνεται να βάζει φρένο στο ταξίδι. Ούτε η μεγάλη ύφεση του 2008. Ούτε η τρομοκρατία, συμπεριλαμβανομένων των επιθέσεων σε τουριστικά θέρετρα. Ούτε και ο πόλεμος. Οι τουρίστες εξακολουθούν να εμφανίζονται στο Αφγανιστάν και τη Βόρεια Κορέα. Ένας τουρίστας απελευθερώθηκε την περασμένη εβδομάδα μετά από έξι χρόνια ομηρείας στο Μάλι από την Αλ Κάιντα.

Τα ταξίδια αυξήθηκαν ήδη κατά 6% φέτος, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού του ΟΗΕ, με 10% αύξηση στη Μέση Ανατολή, το κέντρο των πιο θανατηφόρων συγκρούσεων παγκοσμίως και αύξηση κατά 6% στην Ευρώπη, παρά τη σειρά τρομοκρατικών επιθέσεων, ιδίως στη Γαλλία και την Αγγλία.

Αυτή η έκρηξη έχει μεταφραστεί σε πλήθος τουριστών σε όλες τις γωνιές του πλανήτη και μια νέα καλοκαιρινή τελετή, ιστορίες τουριστών που συμπεριφέρονται άσχημα. Οι διαμαρτυρίες του Χονγκ Κονγκ ενάντια στους φωνακλάδες, αγενείς τουρίστες που κατουρούν στο δρόμο μοιάζουν πολύ με τις καταγγελίες που άκουσα στην Ταϊλάνδη για τους Κινέζους τουρίστες που βεβηλώνουν τους βουδιστικούς ναούς. Μια αναζήτηση στο διαδίκτυο με τη φράση «τουρίστες που συμπεριφέρονται άσχημα» μπορεί να σας διασκεδάσει για ώρες.

Πολλοί από εμάς ακούμε αυτές τις ιστορίες και συγχαίρουμε τον εαυτό μας για το γεγονός ότι είμαστε προσεκτικοί ταξιδιώτες. Αποφεύγουμε τα δυσάρεστα πλήθη. Επιζητούμε τους εναλλακτικούς προορισμούς όπου απολαμβάνουμε το καλύτερο σε τοπικό φαγητό και πολιτισμό. Μερικοί φυτεύουν δέντρα για να αντισταθμίσουν το αποτύπωμα τους σε διοξείδιο του άνθρακα (σ.σ. το «οικολογικό» αποτύπωμα). Αλλά αυτό το πρόβλημα δεν μπορεί να αποκατασταθεί με καλή καταναλωτική συμπεριφορά. Ούτε η έκκληση στη τουριστική βιομηχανία να απέχει από τη σαρδελοποίηση των επιβατών στα αεροπλάνα και για την προσθήκη νέων τουριστικών προορισμών για κρουαζιέρες θα «δουλέψει».

Μόνο οι κυβερνήσεις μπορούν να χειριστούν τον εκτός ελέγχου τουρισμό. Λίγες μεγάλες βιομηχανίες εμπίπτουν τόσο ευδιάκριτα στις αρμοδιότητες τους – τοπικές, περιφερειακές και εθνικές. Οι κυβερνήσεις αποφασίζουν ποιος δικαιούται βίζα: πόσα κρουαζιερόπλοια, αεροπορικές εταιρείες και τρένα μπορούν να φέρουν επισκέπτες, πόσα ξενοδοχεία λαμβάνουν άδειες οικοδόμησης, πόσες παραλίες είναι ανοικτές στην ανάπτυξη, πόσα μουσεία και αίθουσες συναυλιών είναι ανοικτά, ακόμα και πόσοι αγρότες λαμβάνουν επιδοτήσεις για την παραγωγή τροφίμων για τα εστιατόρια και τις καφετέριες που συχνάζουν οι τουρίστες.

Μετά από τόσα χρόνια που παρακολουθώ την έκρηξη του τουρισμού, κατέληξα στο ευνόητο συμπέρασμα ότι χωρίς σοβαρό και δύσκολο κυβερνητικό συντονισμό, το χάος μπορεί κάλλιστα να ακολουθήσει. Οι σημερινές μεγαλύτερες πηγές διαταραχής είναι οι εταιρείες βραχύβιας εκμίσθωσης κατοικιών, όπως η Airbnb, και κρουαζιερόπλοια.

Οι περισσότερες κυβερνήσεις εξακολουθούν να μετράνε την τουριστική επιτυχία απλώς από τον αριθμό των επισκεπτών. Όσο περισσότεροι τόσο το καλύτερο. Προς το παρόν, οι αξιωματούχοι είναι απρόθυμοι να ρυθμίσουν τον τουρισμό προς όφελος, καταρχάς, των δικών τους πολιτών. Αντ’ αυτού, ο τουρισμός θεωρείται ένας εύκολος δημιουργός χρήματος και ένας σύντομος δρόμος προς την οικονομική ανάπτυξη. Οι εξαιρέσεις είναι σημαντικές. Η Γαλλία, το Μπουτάν, η Κόστα Ρίκα και ο Καναδάς συγκαταλέγονται στις λίγες χώρες με κυβερνήσεις που επιθυμούν να συντονίσουν πολιτικές βιώσιμου τουρισμού και δεν έχουν υποφέρει: είναι από τους πιο δημοφιλείς προορισμούς στον κόσμο.

Η προώθηση του μαζικού τουρισμού λειτουργεί με δύο τρόπους. Οι Κινέζοι απέκτησαν  τη δυνατότητα να ταξιδεύουν στο εξωτερικό μόλις πριν από 20 χρόνια, μετά από γενιές αναγκαστικής απομόνωσης. Ο ιός του ταξιδιού τους χτύπησε. Τώρα οι Κινέζοι ως εθνικότητα κατατάσσονται ως ο μεγαλύτερος αριθμός ταξιδιωτών στον κόσμο και οι μεγαλύτεροι καταναλωτές. Ο Πρόεδρος Xi Jinping διαπραγματεύεται ευνοϊκές συμφωνίες με άλλες χώρες σε αντάλλαγμα τις περισσότερες τουριστικές βίζες για τον λαό του.

Υπάρχει ελπίδα. Οι τουρίστες και οι κυβερνήσεις αποδέχονται ότι ο υπερβολικός τουρισμός μπορεί να έχει θανατηφόρες επιπτώσεις στο περιβάλλον και στη φύση. Ο «οικολογικός τουρισμός» είναι δημοφιλής εδώ και χρόνια, είτε εφαρμόζεται με καλή πίστη είτε όχι. Σιγά-σιγά, οι κυβερνήσεις προσαρμόζονται, μερικές φορές με ακραίους τρόπους. Πέρυσι, η Ταϊλάνδη απαγόρευσε όλους τους τουρίστες από το Koh Tachai ως τον μοναδικό τρόπο για να σώσει αυτό το εξαίσιο νησί.

Οι πόλεις και οι κοινωνίες μπορεί να είναι εξίσου ευάλωτες στον εκτός ελέγχου τουρισμό, όπως οι παραλίες των ωκεανών και τα δασικά οικοσυστήματα και οι κυβερνήσεις πρέπει να αναλάβουν τη σκληρή δουλειά να τιθασεύουν τον τουρισμό προς όφελος όλων.

Η Elizabeth Becker είναι συγγραφέας του Overbooked: The Exploding Business of Travel and Tourism και πρώην οικονομική ανταποκρίτρια των New York Times